Ośrodek Wsparcia

1. UZALEŻNIENIE

• Jest to kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, wśród których zachowania związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych uzyskują wyraźną przewagę nad innymi, które były charakterystyczne dla danej osoby. 
• Jest to zespół określonych objawów i zachowań, wywołanych nieodpartym pragnieniem przyjmowania substancji psychoaktywnych (głód psychiczny). 
• Może rozwinąć się w wyniku używania substancji psychoaktywnych. 
• Jest przekroczeniem bardzo ulotnej i trudnej do zauważenia granicy między chęcią, która wyraża dobrowolność, a przymusem, który całkowicie zaburza kontrolę. Tę granicę przekracza się tylko raz, ale bezpowrotnie. Uzależniony, nawet gdy nie przyjmuje substancji psychoaktywnych, to do końca życia pozostaje osobą uzależnioną. 
• Jest przewlekłą chorobą centralnego układu nerwowego, która charakteryzuje się okresami remisji (abstynencji) i nawrotów. 
• Prowadzi do powstania wielu szkód, m. in.:somatycznych, psychicznych, społecznych
• Często kończy się śmiercią z powodu następstw zdrowotnych. 
• Osoby uzależnione powinny się leczyć. 
• Współczesne kierunki leczenia uzależnienia to: 

programy tzw. drug free - nastawione na zaprzestanie przyjmowania substancji psychoaktywnych i powrót do życia zgodnego z przyjętymi w danej kulturze normami. Podstawową metodą leczenia są oddziaływania psychoterapeutyczne; nie stosuje się farmakoterapii uzależnienia. Leczenie może się odbywać zarówno w ośrodkach całodobowych, jak i dziennych czy ambulatoryjnych.

leczenie farmakologiczne , w tym programy substytucyjne. Leczenie w programach substytucyjnych polega na długoterminowym stosowaniu leków substytucyjnych (np. metadonu) w nadzorowanych programach medycznych. Leczenie to nastawione jest na poprawę zdrowia pacjenta, ograniczenie przyjmowania substancji psychoaktywnych, ograniczenie rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych.

2. OBJAWY ZESPOŁU ABSTYNENCYJNEGO (ODSTAWIENNEGO)

Występują u osób uzależnionych po:

• zmniejszeniu dawki dobowej narkotyku lub jego odstawieniu co powoduje obniżenie poziomu substancji psychoaktywnej i jej aktywnych metabolitów we krwi; 
• zażyciu leków działających antagonistycznie w stosunku do wybranych receptorów np. naloksonu przez uzależnionych czynnie od opiatów, flumazenilu przez uzależnionych od leków uspokajających. 

Objawy zespołu abstynencyjnego są zazwyczaj charakterystyczne dla danej substancji psychoaktywnej.

Przyjmowanie kilku substancji psychoaktywnych modyfikuje przebieg zespołu abstynencyjnego.

Nasilenie objawów abstynencyjnych zależy od:

• wielkości dawki dobowej narkotyku przyjmowanego w ostatnich trzech tygodniach, 
• drogi jego przyjmowania, 
• stanu somatycznego, psychicznego i doświadczenia w chorobie danej osoby. 

Czas trwania zespołu jest ograniczony w czasie.

Zazwyczaj objawy nawet nieleczonego zespołu abstynencyjnego mijają samoistnie.

Do zagrażających życiu stanów w przebiegu zespołów abstynencyjnych zalicza się:

• niekontrolowane odstawianie leków uspokajających i nasennych (benzodiazepiny, barbiturany) z powodu zagrożenia napadami drgawkowymi i stanami majaczeniowymi, 
• zespoły abstynencyjne przebiegające z współwystępowaniem zaburzeń psychotycznych czy świadomości. 

3. TOLERANCJA

• Tolerancja jest to zjawisko polegające na zmniejszaniu się wrażliwości organizmu, coraz słabszej odpowiedzi na przyjmowane kolejne dawki substancji psychoaktywnej. 
• Efektem tolerancji jest przyjmowanie coraz większych dawek substancji psychoaktywnej aby uzyskać oczekiwany efekt działania narkotyku np. przeciwbólowe działanie morfiny może zmniejszać się po kilku tygodniach: konieczne jest wówczas zwiększenie dawki morfiny. 
• Tolerancja jest wynikiem adaptacji układu nerwowego (neuroadaptacja) do działania substancji psychoaktywnych. 
• Zjawisko tolerancji jest szczególnie „ obecne" w okresie odstawienia substancji psychoaktywnych. Tolerancja i zespół abstynencyjny są wyrazem neuroadaptacji często nazywanym uzależnieniem fizycznym. 
• Rozwój tolerancji zazwyczaj nie jest równomierny w zakresie działania substancji psychoaktywnej np. tolerancja szybko narasta na działanie euforyczne kokainy, a praktycznie nie rozwija się na działanie psychotyczne tej substancji. 
• Zjawisko tolerancji jest odwracalne co następuje po odstawieniu substancji psychoaktywnej (wystąpienie zespołu abstynencyjnego). Często zapomina się o tzw. spadku tolerancji. Pacjenci którzy przebyli leczenie detoksykacyjne i powracają do używania substancji psychoaktywnych w dawkach sprzed okresu detoksykacji ulegają zatruciu (przedawkowania). 
• Czas rozwoju tolerancji jest cechą charakterystyczną danej substancji psychoaktywnej oraz zależy od właściwości osobniczych. U osób uzależnionych, po okresie abstynencji i ponownym powrocie do przyjmowania narkotyku tolerancja rozwija się znacznie szybciej niż miało to miejsce w początkowym okresie rozwoju uzależnienia. 
• Tolerancja w stosunku do jednej substancji psychoaktynej np. alkoholu może powodować tolerancję w stosunku do innej np. diazepamu (tolerancja krzyżowa). 
• Mechanizmy powstawania tolerancji i zespołu abstynencyjnego nie są do końca poznane. 

4. LECZENIE NAWROTÓW W UZALEŻNIENIU

Osoba raz uzależniona, pozostaje uzależniona do końca życia, a więc znajduje się w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia nawrotu choroby.

Neurobiologiczne mechanizmy oraz przyczyny powstawania nawrotów (powrót objawów chorobowych głównie silne pragnienie przyjęcia substancji psychoaktywnej) nie są w pełni wyjaśnione. Niewątpliwie podstawową rolę odgrywają: pamięć, oddziaływania i bodźce środowiskowe oraz wybrane układy funkcjonalne mózgu, w tym układ nagrody.

Wybrane sygnały ostrzegawcze nawrotu:

• powrót do dawnych nawyków i zachowań,
• negatywne stany emocjonalne (np. frustracja, złość, depresja, nuda),
• negatywne doznania somatyczne ( potliwość, pojedyncze objawy zespołu odstawiennego, bezsenność),
• gwałtowna potrzeba sprawdzenia „własnej kontroli" (np. „zapalę raz, tylko jeden raz")
• konflikty interpersonalne (kłótnie, kolizje prawem),
• presja środowiskowa (np. przebywanie z dawnymi znajomymi którzy są nadal związani z „problemem"),
• pozytywne stany emocjonalne. 

Zapobieganie występowaniu nawrotów jest poważnym problem leczniczym.

Specjalne programy nastawione na zapobieganie nawrotom uzależnienia bazują na:

• oddziaływaniach psychoterapeutycznych, 
• farmakoterapii (w tym leczenie substytucyjne oraz leczenie antagonistami receptorów opioidowych - naltrekson), 
• oraz programach łączących farmakoterapię i psychoterapię. 

5. LECZENIE DETOKSYKACYJNE

Detoksykacją nazywane są różne procedury medyczne i niemedyczne, których celem jest:

• usunięcie substancji toksycznych z organizmu,
• łagodzenie objawów zespołu abstynencyjnego,
• leczenie chorób związanych z przewlekłym przyjmowaniem substancji psychoaktywnych,
• motywowanie do dalszego leczenia,
• edukacja w zakresie problemów zdrowotnych związanych z uzależniniem. 

Detoksykacja jest „fazą wstępną" do rozpoczęcia leczenia uzależnienia.

Przebycie leczenia detoksykacyjnego nie zapobiega występowaniu nawrotów uzależnienia.

Leczenie detoksykacyjne może być prowadzone w warunkach szpitalnych bądź ambulatoryjnych. W Polsce oddziały detoksykacyjne są organizowane zazwyczaj przy oddziałach psychiatrycznych. Leczenie ambulatoryjne odbywa się w poradniach uzależnień lub w domu pacjenta.

Leczenie farmakologiczne odstawiennych zespołów zazwyczaj jest konieczne u uzależnionych od:

• alkoholu,
• leków uspokajających i nasennych,
• opiatów oraz w przypadku stanów psychotycznych u uzależnionych od: amfetaminy i kokainy, substancji halucynogennych 

6. PROGRAMY "drug free"

Programy leczniczo – rehabilitacyjne zakładające utrzymywanie abstynencji od narkotyków to tak zwane programy "drug free".

• Celem tego typu leczenia jest utrzymanie abstynencji i poprawa funkcjonowania psychicznego i społecznego.
• Podstawową metodą leczenia jest psychoterapia, społeczność terapeutyczna (bez leczenia farmakologicznego uzależnienia).
• W Polsce zorganizowano (MONAR, Służba Zdrowia, kościół katolicki i inne kościoły, gminy itp.) dużą sieć stacjonarnych ośrodków rehabilitacyjno-leczniczych, gdzie realizowane są programy krótko, średnio- i długoterminowe.
• Leczenie ambulatoryjne odbywa się w poradniach uzależnień, punktach konsultacyjnych, innych placówkach leczniczych, gdzie formą dominującą leczenia jest psychoterapia grupowa.
• Opieka postrehabilitacyjna - jest prowadzona przez różnorodne ośrodki i programy społeczne, nacelowane na przystosowanie się do życia poprzez:

oddziaływania wychowawcze, pracę, zapełnienie wolnego czasu, kontynuowanie nauki/nauka zawodu i wiele innych.

7. LECZENIE SUBSTYTUCYJNE

Leczenie substytucyjne jest formą opieki medycznej wykorzystującej do leczenia zazwyczaj podobną w działaniu lub rzadko tę samą substancję, która spowodowała uzależnienie. Taką substancję określa się mianem agonisty.

Leczenie substytucyjne, jak dotychczas, jest stosowane w:

• uzależnieniu od opiatów,
• uzależnieniu od nikotyny. 

Leczenie substytucyjne, czyli zastępowanie narkotyku określonym agonistą ma na celu:

• osiągnięcie kontrolowanej formy uzależnienia,
• wyrównanie stanu zdrowia,
• zapobieganie występowaniu powikłań uzależnienia. 

Wraz z farmakoterapią substytucyjną stosowane są oddziaływania psychoterapeutyczne, pomoc prawna, socjalna.